“Randy en Lonny, middelbare mannen uit zijn stormachtige eerste huwelijk, bij uitstek kinderen van hun moeder, die bijgevolg weinig prijzenswaardigs van hem wisten en veel beestachtigs, en die uitsluitend uit plichtsbesef waren gekomen.”

Philip Roth ‘Alleman’

 

Deze zin lezen we op de eerste bladzijde van het boek “Alleman” van Philip Roth. De scene speelt zich af tijdens de begrafenis van de hoofdpersoon. Een begrafenis is bij uitstek een moment van reflectie, bezinning en herinneren. Een her-inneren van de plaats die een dierbare in je leven heeft gehad.

Toen ik dit boek las, trof mij deze zin bijzonder en riep vele vragen op. Waren deze mannen, deze zonen werkelijk alleen uit plichtsbesef gekomen? Wat is er gebeurd dat het zover heeft kunnen komen? Intuitief voel je aan dat er iets niet klopt; twee zonen die alleen uit plichtsbesef naar de begrafenis van hun vader komen? Hun vader, de helft van hun oorsprong, van hun geschiedenis?

Het is de filosoof Nagy geweest die als eerste gesteld heeft dat een bloedband onverbreekbaar is. Mensen blijven altijd loyaal aan hun ouders ongeacht wat er gebeurd is. Of er wel of geen contact is geweest. Een niet beantwoorden aan deze band veroorzaakt een diepe pijn. Een verloochening van deze band is een verloochening van een stuk van jezelf. Het is deze loyaliteit die bepalend is voor ons welbevinden en handelen.

Een ander voorbeeld; onlangs was op televisie een project in een gevangenis waar kinderen hun vader konden ontmoeten. Wat deze vader ook gedaan had, hoeveel straf hij ook gekregen had, zijn kinderen bezochten hem, deden spelletjes met hem want “het is toch je vader”. Wie zou deze kinderen daarin begrijpen?

Verderop in het boek geeft de schrijver antwoord. De jongste zoon werd “overmand door een gevoel voor zijn vader dat geen vijandschap was maar dat zich door zijn vijandschap geen uitweg kon banen”. De oudste zoon was sterker: ” “Slaap zacht papa” zei Randy, maar elk zweempje van tederheid, verdriet, liefde of gemis was beangstigend afwezig”.

Als je deze fragmenten leest vraag je je af: “wat is er hier aan de hand?” Het lijkt alsof er iets diep invreet in een mensenleven.

Waar gaat het om als we het hebben over “Ouderschap na scheiding”?

Zeker, het gaat over gezag, over zorg, alimentatie, over opvoeding, omgangsregelingen en het wel of niet bestaan van contact tussen de ouders. Maar meer gaat het over loyaliteit, over verbondenheid, betrouwbaarheid en vertrouwen.

“Wel scheiden als partners maar niet als ouders” is een veel gehoord en gebruikt gezegde. Misschien wel zo vaak gebruikt dat het een cliche is geworden.

De gekozen relatie (het huwelijk) kan worden verbroken. De familierelatie (ouders en kinderen) niet.

Een scheiding van man en vrouw betekent voor alle betrokken, ouders en kinderen, dat het gezin niet meer bestaat. De gezinssolidariteit moet vervangen worden door een andere solidariteit die recht doet aan de familiebanden.

Als we kijken naar de maatschappelijke realiteit dan zien we dat (echt)scheiding een conflictueus thema is. Veel ouders zullen herkennen wat voor een uitdaging het is om hun ouderschap na scheiding een goede invulling te geven.

Scheidingen worden in sterke mate gejuridiseerd. Conflicten en meningsverschillen worden uit handen gegeven en soms jarenlang in rechtbanken uitgevochten. Advocaten varen daar wel bij en houden het vanwege eigenbelang graag in stand. Winst voor de een, is verlies voor de ander. Het belang van het geheel is uit het oog verloren.

Al te vaak wordt een scheiding overgerationaliseerd en beperkt tot echtscheidingsbemiddeling, alimentatieafspraken en omgangsregelingen.

Instanties waaronder scholen en zorginstellingen hebben lang niet altijd voldoende oog voor deze problematiek of kunnen er adequaat mee omgaan. Men is eerder veroordelend dan helpend en men stelt de schuldvraag.

Wie kijkt naar de maatschappelijke onduidelijkheid rond het thema echtscheiding zou zich eigenlijk af moeten vragen: ” welk kind voelt zich hierbij nog beschermd?”

Een groot aantal kinderen heeft na een scheiding geen kontakt meer met de andere ouder.

Ik heb van nabij mogen ervaren hoe ouders en kinderen zwoegen en soms overgaan tot destructief en onbegrepen gedrag om hun zorg, hun loyaliteit aan elkaar gestalte te geven.

Een scheiding van man en vrouw kan worden opgevat als het anders vormgeven van hun relatie en kan eigenlijk pas plaatsvinden als ouders en kinderen een nieuwe manier vinden om zich tot elkaar te verhouden. We zouden het woord scheiding kunnen vervangen door vormverandering van de relatie, een verandering die meer recht doet aan ieders persoonlijke ontwikkeling. Scheiden is een elkaar een verdere persoonlijke ontwikkeling gunnen.

Het andere leven kan pas beginnen als je het eerdere leven, goed gereorganiseerd, meeneemt.

De rechtszaken, conflicten en verwijten kunnen we verstaan als een worsteling rond de paradox; enerzijds een zwoegen van ouders en kinderen om recht te doen aan de onderlinge familieband en anderzijds recht te doen aan de verdere persoonlijke ontwikkeling.

Het systemisch perspectief is een goede benadering om een betekenis te vinden voor het gedrag van alle betrokkenen.

Een “lastige” vader kan weleens heel veel zorg hebben voor zijn kinderen. Een moeder die de omgangsregeling stopt ook.

Het systeem “het gescheiden ouderpaar en hun kinderen” kent een bijzondere, unieke dynamiek.

Daarbij is ook aandacht nodig voor het beleven van het geleden verlies en kennis van de juridische consequenties van het scheiden.

Matti Knoop

 

Het is natuurlijk en veilig als mijn relaties van vorm veranderen

Shakti Gawain uit “Bespiegelingen in het licht”